Istorija
Podeli vest
Kopiraj linkNa slici venecijanskog baroknog slikara Pjetra dela Vekje (Pietro della Vecchia), iz sredine 17. veka, prikazana je dramatična scena: mlada žena sedi za trpezom, dok joj muškarac sa krunom na glavi pruža pehar. Ali to nije zlatna čaša, već lobanja njenog oca, pretvorena u posudu za vino.
Ta žena je Rosamunda (Rosamund), poslednja princeza naroda Gepida, čija je prestonica bila u današnjoj Srbiji. Rođena je verovatno u Sirmijumu – tadašnjoj gepidskoj prestonici, danas poznatoj kao Sremska Mitrovica – odakle je njen otac, kralj Kunimund (Cunimundus), vladao kraljevstvom koje je obuhvatalo prostore današnje Srbije, Mađarske i Rumunije. U velikoj bici 567. godine, Kunimund biva ubijen od strane langobardskog kralja Alboina. Nakon poraza Gepida, Rosamunda je prisilno udata za Alboina, ubicu svog oca, koji je odveo u Veronu, tadašnju longobardsku prestonicu, i naterao da pije vino iz očeve lobanje. Ova slika, iako naslikana vekovima kasnije u doba baroka, služi kao simbolički prikaz kraja jedne epohe.
Godine 567, Gepidi su poraženi od strane Avara i Langobarda – što nije bio samo kraj njihove države, već i početak velike etničke i političke transformacije Balkana. Na ruševinama gepidske vlasti podižu se nove sile: Avari – nomadski narod sa azijskih stepa koji je uspostavio moćan kaganat u Panoniji – osvajaju kontrolu nad srednjim Dunavom, Langobardi osvajaju sever Italije, dok Sloveni, dotadašnji saveznički i podanički narod Avara, naseljavaju prostore Balkana i postepeno formiraju sopstvene države i identitete. U tom trenutku, sever Italije je bio deo nakratko obnovljenog Rimskog carstva, koje je Vizantija povratila u krvavom ratu protiv Ostrogota pod vođstvom cara Justinijana I. Taj grandiozni pokušaj restauracije Rimskog carstva, poznat kao „renovatio imperii“, činilo je ponovno osvajanje Afrike, Italije i delova Španije. Ali dolazak Langobarda već naredne godine, 568, označava početak kraja te vizije. Germanski kraljevi ponovo ulaze u Italiju, i time zapečaćuju propast snova Vizantije o obnovi Rimskog carstva na Zapadu.
Ko su bili Gepidi?
Gepidi su bili istočnogermansko pleme, srodno Gotima, koje se u toku seoba naroda naselilo na tlu današnje Srbije, Mađarske i Rumunije. Njihov politički i kulturni centar bio je grad Sirmijum, koji se nalazio na mestu današnje Sremske Mitrovice.
Sirmijum je imao izuzetnu istorijsku važnost – bio je jedan od ključnih gradova kasnorimske epohe, rodno mesto čak deset rimskih careva, jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva (uz Rim, Konstantinopolj i Trier), sedište uprave panonskih provincija i važna vojna tačka na dunavskom limesu. Ovaj grad, koji je bio srce rimske vlasti na Balkanu, pod gepidskom vlašću zadržao je visok stepen romanizacije. Gepidska aristokratija je prihvatala mnoge rimske običaje, upravne oblike i čak hrišćanstvo, čineći njihovu državu germanskom državom na najvišem stepenu društvenog razvoja tog vremena.
Pad Gepida i sudbina Rosamunde
U 6. veku, jača pritisak novih sila. Langobardi, drugo germansko pleme koje dolazi sa severa, udružuju se sa novoformiranom avarskom elitom iz stepa. Gepidi traže pomoć od Vizantije, čak predaju Sirmijum carigradskoj vlasti, nadajući se vojnoj podršci. Ali Vizantija ostaje po strani.
U odlučujućoj bici 567. godine, poslednji gepidski kralj Kunimund biva ubijen, a Gepidi nestaju kao politička sila. Njegova ćerka Rosamunda je zarobljena i primorana da se uda za langobardskog kralja Alboina.
Prema hronici Pavla Đakona (Paulus Diaconus) iz 8. veka (Historia Langobardorum), Alboin je u Veroni, tokom svečanog obeda, primorao Rosamundu da pije vino iz lobanje svog oca, koju je dao da se pozlati i pretvori u pehar.
Ubrzo nakon toga, Rosamunda u zaveri sa svojim ljubavnikom Helmehisom, organizuje ubistvo Alboina. Ipak, ne uspeva da preuzme vlast, i umire poražena tokom političkih borbi koje su usledile, tokom svog pokušaja da pobegne u Carigrad.
Posledice: dolazak novih naroda
Dok Langobardi ulaze u severnu Italiju i osnivaju Kraljevstvo Langobarda (Langobardia) koje će trajati više od 200 godina, poraz Gepida ostavlja prostor slab i otvoren za kolonizaciju.
Avari, sada dominanti u Panoniji, povlače za sobom veliki broj slovenskih plemena koja služe kao njihova pešadija, pomoćne snage i kolonisti. Upravo se u tom periodu dešava masovno naseljavanje slovenskih grupa u današnjoj Srbiji, Hrvatskoj, Bosni i okolnim krajevima. Gepidsko stanovništvo je asimilirano – delom od Slovena, delom od Avara. Ubrzo, Gepidi prestaju da postoje kao zaseban identitet.
Rosamunda kao simbol propasti jedne epohe
Legenda o Rosamundi priča manje poznatu, ali presudnu epizodu iz istorije Balkana i Italije.
Na Zapadu je postala simbol brutalnosti varvarskih ratova nakon pada Zapadnog rimskog carstva, ali i figure žene, koja u svetu moći i nasilja pokušava da zadrži dostojanstvo.
Pored Pjetra dela Vekje, ovu priču je naslikao i Jan Erazmus Kvelinus (Jan Erasmus Quellinus), flamanski slikar 17. veka, sa monumentalnom kompozicijom Rosamunde u trenutku poniženja.
Legenda o Rosamundi ostavila je dubok trag u evropskoj književnosti, naročito u italijanskoj tradiciji. Već u srednjem veku, njena sudbina bila je obrađena u delu Đovanija Bokača (Giovanni Boccaccio) De casibus virorum illustrium, gde se pojavljuje kao tragična heroina čija priča simbolizuje pad velikih ljudi. U doba renesanse, italijanski pesnik i dramatičar Đovani Ručelaj (Giovanni Rucellai) napisao je tragediju Rosmunda (1525), koja se smatra prvom dramskom obradom ove legende i poslužila je kao temelj za kasnije interpretacije. Tokom baroka, njena priča dobija i severnjačku obradu – Urban Jerne (Urban Hjärne) napisao je komediju Rosimunda (1665), koju istoričari smatraju prvom originalnom pozorišnom predstavom na švedskom jeziku, izvedenom u čast mladog kralja Karla XI, decenijama pre osnivanja Švedskog nacionalnog pozorišta.
Tako se priča o poslednjoj gepidskoj princezi uklapa u širu sliku velikih promena koje su oblikovale sudbinu Balkana – kraj germanskih kraljevstava, dolazak slovenskih naroda i postepeno formiranje onih identiteta koji će vekovima kasnije postati temelj naših savremenih nacija.
