Beogradska šaka: Revolucionarno dostignuće jugoslovenske robotike

Štap koji je naš daleki predak prvi put uzeo u ruke kako bi sebi pomogao prilikom hodanja bio je prvi korak ka savladavanju fizičkih nedostataka pomoću tehnologije. Međutim, prvi put kada je tehnologija zamenila deo ljudskog tela, omogućavajući mu da obavlja njegovu funkciju, dogodilo se 1963. godine u Beogradu, na Institutu "Mihajlo Pupin". Tada je stvorena “Beogradska šaka” – jedno od najznačajnijih dostignuća u humanoidnoj robotici.

Za ovo revolucionarno delo zaslužni su inženjeri Rajko Tomović i Miomir Vukobratović. Tomović je prethodno radio na razvoju prvog digitalnog računara u Jugoslaviji, CER-10, a zajedno su postavili temelje beogradske škole robotike. Njihov rad označio je prekretnicu u razvoju biomehaničkih pomagala.

Beogradska šaka bila je pravo tehnološko čudo svog vremena. Imala je pet prstiju sa senzorskom povratnom spregom i mikroelektričnim upravljanjem. Zahvaljujući sofisticiranom sistemu kontrole pritiska, omogućavala je precizno hvatanje predmeta, sprečavajući njihovo oštećenje. Iako nije korišćena kao ortopedsko pomagalo, njena inovativna rešenja inspirisala su generacije inženjera širom sveta.

Zanimljivo je da su u Americi razmatrali mogućnost korišćenja Beogradske šake za prikupljanje uzoraka sa površine Meseca. Međutim, od te ideje se odustalo jer je šaka bila dizajnirana kao zamena za ljudsku ruku i nije mogla da nosi veće terete.

Ovo jugoslovensko dostignuće najavilo je novu eru u medicini i biomehatronici, gde se funkcije ljudskog tela nadoknađuju tehnološkim pomagalima koja postaju deo čoveka. Istovremeno, otvorilo je duboke filozofske i društvene rasprave. U delima poput “Manifesta kiborga” Donne Haraway postavlja se pitanje: gde završava čovek, a gde počinje mašina?

Beogradska šaka ostaje simbol tehnološkog napretka i vizionarskog duha jugoslovenskih naučnika, potvrđujući da su ideje koje nastaju na ovim prostorima često ispred svog vremena.