Ko je hadži Radovan Bećirović Trebješki?

O velikom pesniku hadži Radovanu Bećiroviću Trebješkom malo se zna izvan guslarskih krugova i ljubitelja epske poezije iako je reč o autoru velikog broja prevashodno epskih pesama. Njegovo stvaralaštvo samo delom je oslonjeno na narodnu poeziju, dok se u najvećem broju pesama pojavljuju stilske odlike koje njegovo pisanje diferenciraju od stila narodne epske poezije (Radovan Bećirović je stvaralac autorske epske poezije). Jedna od najprepoznatljivijih stilskih odlika koja nije imanentna narodnoj epskoj poeziji jeste rima. Uglavnom u najvećem broju pesama Radovana Bećirovića prisutna je parna rima (aabb), što je samo jedna od pesnikovih stilskih odlika. Literatura o pesniku je vrlo oskudna, budući da je reč o čoveku koji je dao veliki doprinos epskoj poeziji, pa se prijatelji i poznanici vrlo rado prisećaju razgovora sa njim. Najznačajniju literaturu o delu Radovana Bećirovića čine zbornik radova Stvaralački fenomen: Radovan Bećirović Trebješki (2017), knjiga Novaka Kilibarde Iz korijena usmenosti (1998), knjiga Vučka Tomčića Robovao kod devet vladara, hranio se s kuke od kantara (2003), nedovršena doktorska disertacija Miluna Marića Starac Radovan ili fenomen pesničke popularnosti (2003), knjige Buda Simonovića Tuđa zemlja kalauza nema (2016) i Od mlinara do barda (2011). Radovana Bećirovića pominje u svojoj knjizi i Smiljana Đorđević Belić (Figura guslara: heroizovana biografija i nevidljiva tradicija, 2017). Za ovu priliku, budući da nam je namera da upoznamo čitaoce sa likom i delom epskog pesnika Bećirovića, koristićemo uglavnom saznanja iz dveju knjiga: reč je o pesnikovoj biografiji Od mlinara do barda (2011) i zborniku radova Stvaralački fenomen: Radovan Bećirović Trebješki (2017).

Hadži Radovan Bećirović rođen je krajem devetnaestog veka, 1897. godine u selu Ljevišta u Crnoj Gori. Kada je Radovan napunio četiri godine, odnosno 1901. godine, njegova porodica se iz Ljevišta preselila u Gornju Bijelu kod Šavnika. Radovanova porodica imala je osam osoba. Njegov otac Novak Bećirović i majka Sulumija imali su šestoro dece, a Radovan je bio najstarije dete u porodici. Živeći u teškim socijalnim okolnostima, Radovan je uspeo da završi samo 2-3 razreda osnovne škole. Sa druge strane, od malena je pokazivao interesovanje za priče starijih ljudi, epske pesme, legende i sl. U domenu njegovog interesovanja našli su se i ljudi o kojima se govorilo sa poštovanjem. Uprkos lošim socijalnim prilikama, Radovan je uspevao da pribavi poneku knjigu. Prvi Bećirovićev javni nastup bio je u pesničkom vidu otpora postupku knjaza Nikole koji je uhapsio Isaila Tomića, studenta koji je objavljivao članke protiv njegove vladavine. Isailo Tomić je uhapšen i bez suđenja proveo je osam godina u zatvoru. Nakon izlaska iz zatvora, progon od strane vlasti je nastavljen i student je izvršio samoubistvo. Ovaj nemili događaj potresao je veliki broj ljudi, a Bećirović (tada dečak) je svoje buntovništvo izrazio recitovanjem pesme na sahrani studenta.

Bećirović je prve stihove napisao na planini Loli uklesavši stihove u kamen. Potom je sišao u selo i jedva pronašao malu dotrajalu grafitnu olovku sa kojom može napisati pesmu. Ljubomir i Milovan, pesnikovi unuci, pronašli su u pesnikovoj zaostavštini pesmu naslovljenu Đevič kamen sa dodatkom na planini Loli 1916. godine. Za ime Radovana Bećirovića čulo se posle pojavljivanja njegove pesme Glad u Crnoj Gori, nakon Prvog svetskog rata. Prva zbirka pesnikova pojavila se 1926. godine pod naslovom Pjesme borbe, ropstva i slobode sa dvanaest pesama u svom sastavu. Posle zbirke, Radovan je neprestano stvarao uprkos životnim nedaćama. Naime, Bećirović se u tridesetoj godini oženio sa Jelenom Šćepanović. Jelena i Radovan izgubili su čak šestoro dece, a jedino preživelo dete bio je sin Krsto. Pored te tragedije, 1941. godine u Pljevljima je poginuo Radovanov brat Milovan. U Gornjoj Bijeloj, gde je živeo, Radovan je sazidao mlin u kojem je provodio dosta vremena i most koji je ostavio kao materijalno kulturno dobro. Početkom druge polovine dvadesetog veka (šezdesetih godina) porodica Bećirović preselila se u Nikšić, gde je pesnik preminuo 8. avgusta 1986. godine.

U drugoj polovini dvadesetog veka pesme Radovana Bećirovića postale su vrlo popularne i brojni intelektualci prepoznali su njegov talenat (mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović, glumac Mihailo Janketić, akademik Matija Bećković, univerzitetski profesori i dr.) Akademik Matija Bećković na osnovu događaja prilikom Bećirovićeve posete Jerusalimu, posvetio je Bećiroviću pesmu. Naime, kada su okupljeni ljudi videli Radovana Bećirovića sklonili su se kako bi on mogao proći, misleći da je on svešteno lice. Tome je doprineo pesnikov fizički izgled. Evo i nekoliko stihova iz pera akademika Matije Bećkovića: „Uvereni da je on / Glava neke crkve / Kao što je bio / I jest i budet.” (Bećković 2017: 133)

U pesnikovom opusu ima veliki broj pesama, pri čemu su mnoge od njih snimljene u vidu pevanja uz pratnju gusala (Mojkovačka bitka, Rugovska klisura, Sveti Vasilije Ostroški i dr.). Najlepšom pesmom Radovana Bećirovića smatra se pesma Zirka Kajovića, napisana po legendi koju je pesnik čuo, a u kojoj se (između ostalih) sreću i sledeći stihovi:

Svi su ljudi na svijetu braća
To je vjera prava i najkraća.
Tako zdravi ljudski razum shvaća,
Nema vjere koja grijeh pere.
Oni koji okaljaju prste,
Zašto da se klanjaju i krste.